 |
“Verklaar je nader”, is misschien wel het favoriete zinnetje van meneer Swart, eigenzinnig docent filosofie op een Utrechtse middelbare school. Hij zet zijn leerlingen graag aan tot nadenken, vragen stellen en discussiëren. In ‘Grote Gedachten’ volg je samen met Swarts klas zijn lessen, waarin je op een aangename, laagdrempelige manier kennismaakt met veertien belangrijke filosofen.
De lesideeën voor brugklasdocenten liggen in dit boek voor het oprapen. Meneer Swart vertelt aan de hand van een schaduwspel in de schoolkelder over de ideeënwereld van Plato, neemt zijn pupillen mee uit wandelen, zoals Aristoteles dat met zijn leerlingen deed, en laat zien waar de zeventiende-eeuwse hoogleraar Voetius woonde, die de filosofie van Descartes bestreed.
Zes lange hoofdstukken bestrijken elk een aantal lessen over eenzelfde thema, van ‘Goed & kwaad’ tot ‘Lichaam & ziel’ en ‘Man & vrouw’ (waarin de enige nog levende filosoof aan bod komt: Julia Kristeva). Meneer Swart vertelt bij elk thema over filosofen die erover hebben nagedacht. Het boek volgt dus niet de geschiedkundige chronologie, maar zet ideeën uit verschillende periodes bij elkaar. Zo verbindt het hoofdstuk ‘Vrijheid & democratie’ het sociaal contract van John Locke (1621-1704) met ‘de banaliteit van het kwaad’ van Hannah Arendt (1906-1975).
In elk hoofdstuk staat steeds een andere leerling centraal, die buiten schooltijd iets meemaakt wat verband houdt met het besproken onderwerp. Die opzet werkt meestal verhelderend en maakt de lesstof persoonlijk, maar doet toch geforceerd aan: het is té toevallig dat de bejaarde buurman van Ilse het ziekenhuis in wordt geslagen, juist als ze het op school over goed en kwaad hebben. Een innerlijk conflict was hier bovendien minder oppervlakkig geweest: wat als Ilse zélf iets had gedaan wat niet door de beugel kan?
Het interessantst is het wanneer de leerlingen de grote gedachten op zichzelf betrekken, zoals moslima Loubna, die met Spinoza’s godsbeeld worstelt en bang is dat ze door al dat nadenken haar geloof verliest: “Wat moest ze nu van Spinoza denken? Van zijn God die geen schepper is en die geen persoonlijke band met de mensen heeft, maar die toch in alles is. Ze probeert zich in haar hoofd vrij te maken van wat ze van haar ouders geleerd heeft en vrijuit te denken (…) Als God in alles is, als mens, natuur en God allemaal samenvallen, dan is God ook in je gedachten. Of zou hij zelfs je gedachten regisseren?” Later in de klas durft ze haar twijfels uit te spreken: “‘(…) het lijkt alsof onze eigen gevoelens en gedachten er dan helemaal niet meer toe doen. Ik heb in mijn geloof in Allah altijd het idee dat ik er als mens toe doe, dat ik waardevol en belangrijk ben. Maar de God van Spinoza neemt alles over.”
Hoewel het proza van Van der Molen vlot leest, klinkt het soms wel wat schools (in één dialoog bijvoorbeeld uitleggerig: moppert Wouter, reageert Sven, volgt Sanne). De ene keer treft ze de taal van jongeren heel aardig, de andere keer gebruikt ze te oubollige woorden: ‘Hoorde ze maar wat van moeder!’, ‘Het gaat om het gebaar, nietwaar?’, ‘Geen centje pijn’. Van der Molen’s sterkste kant is de non-fictionele: het toegankelijk verwoorden van pittige filosofische kost.
Janny van der Molen: Grote Gedachten. Ill. Steef Liefting. Ploegsma, Amsterdam. 233 blz. € 24,95. Vanaf 13 jaar.
Lees ook het interview met Janny van der Molen over haar boek 'Buiten is het oorlog'.
|