 | Denemarken was in de Tweede Wereldoorlog het kanariepietje van Hitler. Zo noemde de BBC het, want Hitler had de Denen 'gekooid' en kon ze elk gewenst deuntje laten fluiten. In haar jeugdroman 'Hitlers kanarie' probeert de Brits-Deense Sandi Toksvig dat beeld te nuanceren.
Want zo gedwee waren die Denen helemaal niet, vindt Toksvig. Ze wisten bijna alle Joden door de tralies van de kanariekooi naar het neutrale Zweden te smokkelen en zo te redden van een gruwelijke dood.
Schooljongen Bamse raakt in het boek betrokken bij deze stille reddingsoperatie. Hij komt uit een vrijgevochten theaterfamilie. Zijn moeder is een extravagante actrice, vader een introverte decorbouwer. De kwajongensstreken die Bamse en zijn Joodse hartsvriend Anton de Duitsers leveren, nemen langzaam serieuzere vormen aan. De verzetsbeweging roept op een gegeven moment zelfs hun hulp in.
Bamse doet wat kleine klusjes en blijft vooral opgaan in het turbulente gezinsleven. In het eerste deel neigt 'Hitlers kanarie' daardoor vaak meer naar een tragikomisch familieportret dan naar een spannend oorlogsboek.
Maar als de Duitsers besluiten Deense Joden te gaan deporteren, verandert alles. Het tot dan toe tamelijk gemoedelijke, soms zelfs grappige verhaal, neemt een ijzige wending; Anton en vele andere vrienden zijn nu in levensgevaar.
Om ze te redden doet de familie van Bamse waar ze goed in is: theater maken. Vader bouwt een decorwand in huis, waarachter de Joden zich kunnen verstoppen. Tijdens een razzia voert het gezin een toneelstuk op, met een glansrol voor moeder, om de soldaten af te leiden. Een even bloedstollende als ontroerende scène.
'Hitlers kanarie' gaat niet alleen over heldendom. Niemand is alleen maar goed of slecht, schrijft Toksvig. Maar dat de kanarie meer heeft gedaan dan alleen maar fluiten, mag verteld worden. En dat doet ze buitengewoon overtuigend. |