Niets - Janne Teller

Het bekroonde ’Niets’ van de Deense Janne Teller, werd in de Franse pers ’grote kunst’ genoemd en is in Duitsland een bestseller. Sinds de Volkskrant het uitriep tot beste jeugdboek van 2010 gonst de titel ook hier rond op internet en in boekhandels. Maar is alle lof terecht?

Nee. Dit boek is niet meer dan een gekunsteld gedachte-experiment over de betekenis(loosheid) van het leven in een zeldzaam afschrikwekkende en daardoor misleidende vermomming.

„Niets heeft betekenis”, houdt Pierre Anthon zijn klasgenoten voor. „Het is de moeite niet waard om te bestaan.” Hij besluit de rest van zijn leven in een pruimenboom te slijten – een bizarre keus die nergens aannemelijk wordt gemaakt – en preekt van daaruit over de zinloosheid van het bestaan.

Hier wringt het al: waarom zou Pierre Anthon zijn klasgenoten willen overtuigen? Als hij oprecht voelt dat niets in het leven zin heeft, dan ook zijn gesprekken met de anderen niet. Maar die inconsistentie moet het verhaal natuurlijk op gang houden.

Waarom de klas Pierre Anthons abstracte denkbeelden zo belangrijk vindt dat ze collectief zijn ongelijk wil bewijzen, wordt ook al niet duidelijk. Laat hem lekker in zijn sop gaar koken, zou je zeggen. Maar de jongeren besluiten in een verlaten houtzagerij een ’berg van betekenis’ op te richten van dingen die écht iets voor hen betekenen. Omdat ze zelf niet in staat zijn hun dierbaarste bezit te offeren, kiezen de klasgenoten in elkaars plaats. Het begint met een paar lievelingssandalen, maar al gauw wordt er een dood broertje opgegraven en moet een meisje haar maagdelijkheid ’inleveren’.

Deze scènes schokken alleen omdat ze zo extreem zijn, niet omdat je daadwerkelijk van binnenuit met de personages meevoelt. Natuurlijk ervaar je de voor de hand liggende angst als de gitaarvirtuoos van de groep zijn wijsvinger moet afhakken. Maar je kent hem niet echt en dus is er na het schokeffect geen diepere verbinding met hem mogelijk. Zo gaat het steeds. Het zijn de gruweldaden die je, als in een horrorfilm, tot het eind geboeid houden, niet de innerlijke worsteling van de jongeren.

Eigenlijk gaat ’Niets’ over een ongeloofwaardig, ziek spel en gestoorde groepsdynamiek. Dat alles netjes aangekleed in knappe taal en opgedoft met filosofische dikdoenerij. Het lijkt heel wat. Maar als dit grote kunst is, dan alleen omdat Teller een val lijkt uit te zetten voor al die volwassenen die krampachtig op zoek zijn naar betekenisvolle literatuur . Ze lopen er allemaal in.

Janne Teller: ‘Niets’.Vertaald uit het Deens door Maaike Lahaise. Clavis, Hasselt. ISBN 9789044811780; 112 blz. € 14,95. Vanaf 15 jaar.